سرطان رحم چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

سرطان رحم به رشد غیرطبیعی و کنترل‌نشده سلول‌ها در دهانه رحم گفته می‌شود. دهانه رحم بخشی از رحم است که به واژن متصل می‌شود و نقش مهمی در باروری و سلامت زنان دارد. علت اصلی بیش‌تر موارد سرطان رحم، عفونت مزمن با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است که از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود.

ویروس HPV بیش از ۱۰۰ نوع دارد که دو نوع HPV-16 و HPV-18 بیشترین نقش را در ایجاد سرطان رحم دارند. این ویروس باعث تغییرات پیش‌سرطانی در سلول‌های دهانه رحم می‌شود که اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به سرطان تبدیل شود. سایر عوامل خطر شامل سیگار کشیدن، ضعف سیستم ایمنی، داشتن شرکای جنسی متعدد، استفاده طولانی‌مدت از قرص‌های ضدبارداری، چاقی و سابقه خانوادگی سرطان رحم هستند.
سرطان رحم، به‌ویژه سرطان دهانه رحم (سرویکس)، یکی از شایع‌ترین و قابل‌پیشگیری‌ترین سرطان‌ها در زنان است. درک عمیق این بیماری، از علائم هشداردهنده و راه‌های پیشگیری تا آخرین تکنیک‌های تشخیصی و گزینه‌های درمانی، می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد.

سرطان رحم چگونه به وجود می آید؟

عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): عامل بیش از ۹۵٪ موارد سرطان دهانه رحم است. HPV یک ویروس بسیار شایع و مقاربتی است. از بین بیش از ۱۰۰ نوع HPV، انواع پرخطر (High-Risk) مانند HPV 16 و HPV 18 عامل اصلی ایجاد تغییرات پیش‌سرطانی و سرطان هستند. عفونت طولانی‌مدت با این ویروس‌ها خطرناک است.

دیگر عوامل خطر مهم:

• سیگار کشیدن: مواد شیمیایی موجود در دخانیات به DNA سلول‌های دهانه رحم آسیب می‌زند و خطر ابتلا را افزایش می‌دهند.
• سیستم ایمنی تضعیف‌شده: افراد مبتلا به HIV/AIDS، دریافت‌کنندگان پیوند عضو یا مصرف‌کنندگان داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، توانایی کمتری در مبارزه با عفونت HPV دارند.
• تعداد زیاد زایمان: زنانی که فرزندان زیادی به دنیا آورده‌اند، خطر بالاتری دارند.
• استفاده طولانی‌مدت از قرص‌های پیشگیری از بارداری: خطر با مصرف طولانی‌تر (بیش از ۵ سال) افزایش می‌یابد، اما پس از قطع مصرف، این خطر به مرور کاهش می‌یابد.
• سابقه سایر عفونت‌های مقاربتی (STIs): مانند کلامیدیا، سوزاک یا هرپس.
• شرایط اجتماعی-اقتصادی پایین: دسترسی کمتر به خدمات غربالگری و مراقبت‌های بهداشتی.
• سابقه خانوادگی: داشتن مادر یا خواهری با سابقه سرطان دهانه رحم ممکن است خطر را افزایش دهد.

علائم سرطان رحم چیست؟

در مراحل اولیه، سرطان رحم معمولاً علائم خاصی ندارد و به همین دلیل غربالگری منظم اهمیت زیادی دارد. با پیشرفت بیماری، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:

1. خونریزی غیرطبیعی واژینال، مانند خونریزی بعد از رابطه جنسی، بین دو دوره قاعدگی یا بعد از یائسگی
2. ترشحات واژینال آبکی، خون‌آلود یا بدبو
3. درد در ناحیه لگن یا شکم
4. درد هنگام رابطه جنسی
5. احساس فشار یا درد در ناحیه پایین کمر و پاها
6. کاهش وزن ناگهانی و بی‌دلیل
7. خستگی مفرط و کاهش اشتها

سن شروع سرطان رحم

سرطان رحم معمولاً در زنان بالای ۳۰ سال شایع‌تر است و بیشترین بروز آن در سنین ۴۰ تا ۵۰ سال دیده می‌شود. با این حال، تغییرات پیش‌سرطانی ممکن است در سنین پایین‌تر نیز شروع شود، به همین دلیل توصیه می‌شود زنان از سن ۲۱ سالگی به بعد به طور منظم تحت آزمایش‌های غربالگری قرار بگیرند.

گروه‌های پرخطر شامل زنان دارای سیستم ایمنی ضعیف (مانند مبتلایان به HIV)، زنان سیگاری، کسانی که واکسن HPV دریافت نکرده‌اند و زنان با سابقه خانوادگی سرطان رحم هستند

تغییرات پیش‌سرطانی: این تغییرات (به نام‌های CIN, SIL, Dysplasia) می‌توانند در زنان زیر ۳۰ سال و حتی در دهه ۲۰ زندگی رخ دهند. تشخیص زودهنگام این تغییرات کلید پیشگیری است.

سرطان مهاجم: به‌طور معمول، سرطان مهاجم دهانه رحم در زنان بالای ۳۰ سال تشخیص داده می‌شود. میانگین سنی تشخیص در حدود اواسط دهه ۵۰ است. نکته حیاتی: تغییرات پیش‌سرطانی که می‌توانند سال‌ها قبل از تبدیل شدن به سرطان وجود داشته باشند، از دهه ۲۰ و ۳۰ قابل تشخیص هستند. غربالگری منظم از حدود سن ۲۱ سالگی (یا طبق دستورالعمل‌های کشوری) آغاز می‌شود.

آیا سرطان رحم عامل مرگ است؟

سرطان رحم در مراحل اولیه معمولاً بدون علامت است و اگر به موقع تشخیص داده و درمان شود، قابل درمان و حتی قابل پیشگیری است. با این حال، اگر این بیماری پیشرفت کند و به سایر اندام‌ها گسترش یابد، می‌تواند تهدید جدی برای زندگی باشد و منجر به مرگ شود. میزان مرگ و میر در کشورهای با دسترسی محدود به خدمات پزشکی و غربالگری بالاتر است.

میزان بقا: میزان بقای ۵ ساله نسبی برای سرطان مهاجم دهانه رحم به شدت به مرحله تشخیص بستگی دارد:

• مرحله موضعی (محدود به دهانه رحم): بیش از ۹۰٪
• مرحله منطقه‌ای (گسترش به بافت‌ها یا غدد لنفاوی اطراف): حدود ۵۷٪
• مرحله دوردست (متاستاز): حدود ۱۸٪
• اهمیت تشخیص زودهنگام: این آمار به وضوح نشان می‌دهد که تشخیص در مراحل اولیه (مرحله ۰ یا I) تفاوت بین زندگی و مرگ است. اینجاست که غربالگری منظم و تجهیزات دقیق آزمایشگاهی نقش نجات‌بخش خود را ایفا می‌کنند.
• مرگ‌ومیر جهانی: هنوز هم یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در زنان در کشورهای با درآمد کم و متوسط است که دسترسی کمتری به برنامه‌های غربالگری و واکسیناسیون HPV دارند.

روش‌های پیشگیری از سرطان رحم

پیشگیری از سرطان رحم امکان‌پذیر است و مهم‌ترین روش‌های آن عبارتند از:
بهترین روش پیشگیری اولیه. واکسن‌های ایمن و موثر (Gardasil 9 و ...) در برابر شایع‌ترین انواع پرخطر HPV (۱۶ و ۱۸) و همچنین برخی انواع کم‌خطر عامل زگیل محافظت ایجاد می‌کنند.

• سن ایده‌آل: توصیه می‌شود برای دختران و پسران در سنین ۹ تا ۱۲ سالگی تزریق شود. تا سن ۲۶ سالگی (و گاهی بیشتر طبق نظر پزشک) می‌توان واکسیناسیون را انجام داد.
• واکسن حتی اگر فردی قبلاً به HPV مبتلا شده باشد نیز مفید است، زیرا ممکن است در برابر انواع دیگر ویروس که در معرض آن قرار نگرفته است، محافظت کند.

غربالگری منظم سرطان دهانه رحم:

پایه اصلی پیشگیری ثانویه. هدف، تشخیص تغییرات پیش‌سرطانی قبل از تبدیل به سرطان است.

تست‌های اصلی: تست پاپ اسمیر (Pap Smear یا Pap Test) و تست HPV (HPV Test). این تست‌ها معمولاً در مطب پزشک یا کلینیک‌ها انجام می‌شوند، اما پردازش و تحلیل نمونه‌ها نیازمند تجهیزات تخصصی آزمایشگاهی است.

دستورالعمل‌های غربالگری (به طور کلی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید):

• شروع از سن ۲۱ سالگی: تست پاپ هر ۳ سال.
• سن ۳۰ تا ۶۵ سالگی: ترجیحاً تست ترکیبی پاپ و HPV (Co-testing) هر ۵ سال یا تست پاپ هر ۳ سال یا تست HPV به تنهایی هر ۵ سال.
• بالای ۶۵ سال: ممکن است در صورت داشتن سابقه غربالگری منظم و نتایج منفی، نیاز به ادامه غربالگری نباشد.

رابطه جنسی ایمن:

استفاده از کاندوم خطر انتقال HPV را کاهش می‌دهد (هرچند محافظت ۱۰۰٪ نیست، زیرا ویروس می‌تواند نواحی غیرپوشیده را آلوده کند).

• محدود کردن تعداد شرکای جنسی.
• ترک سیگار: کاهش قابل‌توجه خطر.
• تقویت سیستم ایمنی: تغذیه سالم، ورزش منظم، مدیریت استرس.

تشخیص آزمایشگاهی سرطان رحم

وقتی غربالگری یا علائم مشکوکی وجود دارد، مراحل تشخیصی زیر با تکیه بر فناوری‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود:

تست پاپ اسمیر (Pap Smear / Pap Test):

جمع‌آوری سلول‌ها از سطح دهانه رحم و کانال آن با استفاده از برس یا اسپاچولا مخصوص.

تجهیزات آزمایشگاهی تست پاپ اسمیر:

1. میکروسکوپ نوری: ابزار اصلی برای بررسی سلول‌ها توسط پاتولوژیست. میکروسکوپ‌های مدرن با قابلیت‌های تصویربرداری دیجیتال و بزرگنمایی بالا دقت را افزایش می‌دهند.
2. لامل و لام: برای قرار دادن و ثابت کردن نمونه سلولی.
3. مواد رنگ‌آمیزی: (مانند Papanicolaou) برای تشخیص بهتر سلول‌ها و ناهنجاری‌های آن‌ها زیر میکروسکوپ.
4. سیستم‌های غربالگری پاپ اسمیر مایع (Liquid-Based Cytology - LBC): نمونه سلول‌ها در یک مایع نگهدارنده مخصوص قرار می‌گیرد.
5. سانتریفیوژ برای جدا کردن سلول‌ها از مایع و تهیه لام یکنواخت‌تر.
6. امکان انجام همزمان تست HPV از همان نمونه باقیمانده.
7. کاهش نمونه‌های ناکافی.
8. نیاز به هود بیولوژیکی ایمن برای پردازش نمونه‌ها.

نتیجه: گزارش می‌دهد سلول‌ها طبیعی هستند یا تغییرات غیرطبیعی (ASC-US, LSIL, HSIL, سرطان) مشاهده شده است.

تست HPV (HPV DNA/RNA Test):

آزمایش مولکولی برای شناسایی DNA یا RNA انواع پرخطر HPV در سلول‌های دهانه رحم.

تجهیزات آزمایشگاهی تست HPV :

سیستم‌های استخراج اسید نوکلئیک: برای جداسازی DNA/RNA ویروس از نمونه سلولی.

دستگاه‌های PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) : ریل‌تایم Real-Time PCR با دقت بالا و سرعت، توالی‌های ژنتیکی خاص HPV پرخطر را تکثیر و شناسایی می‌کنند. دقت و حساسیت بالا این دستگاه‌ها حیاتی است.

کیت‌های تشخیصی اختصاصی: کیت‌های از پیش آماده شده برای انواع خاص HPV پرخطر.

پیپت‌های دقیق (میکروپیپت) و نوک پیپت استریل: برای انتقال دقیق مقادیر بسیار کم مایعات و نمونه‌ها.

سانتریفیوژ، انکوباتور، تایمر: برای مراحل مختلف آماده‌سازی نمونه و واکنش.

کابینت ایمنی زیستی (BSC): برای کار ایمن با نمونه‌های بالقوه عفونی.

نتیجه مشخص می‌کند آیا عفونت با انواع پرخطر HPV وجود دارد یا خیر و گاهی نوع خاص HPV را گزارش می‌دهد.

کولپوسکوپی (Colposcopy):

معاینه دقیق دهانه رحم، واژن و وولو با استفاده از یک ذره‌بین مخصوص (کولپوسکوپ) پس از تست پاپ یا HPV غیرطبیعی.

تجهیزات کلیدی (در مطب/کلینیک):

کولپوسکوپ: دستگاهی با نور قوی و لنزهای بزرگنمایی کننده. کولپوسکوپ‌های دیجیتال جدید امکان ثبت تصاویر ویدئویی و عکس با کیفیت بالا را فراهم می‌کنند.

محلول‌های آزمایشی: اسید استیک (سرکه) و لوگول (محلول ید) برای برجسته کردن نواحی غیرطبیعی.

نقش آزمایشگاه: اگر در حین کولپوسکوپی ناحیه مشکوکی مشاهده شود، پزشک بیوپسی (نمونه‌برداری) انجام می‌دهد. این نمونه‌های بافتی کوچک برای پردازش و بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌شوند.

بیوپسی و پاتولوژی:

انواع بیوپسی: پانچ بیوپسی، کورتاژ اندوسرویکس (ECC)، LEEP/LLETZ (که هم تشخیصی و هم درمانی است)، کونیزاسیون.

تجهیزات آزمایشگاهی حیاتی در پاتولوژی:

پروسه‌ر بافت: برای آماده‌سازی نمونه‌های بافتی (ثابت‌سازی، آب‌گیری، شفاف‌سازی).

گنجانه بافت (Tissue Embedding Center): برای قرار دادن بافت در بلوک پارافین.

میکروتوم: برای برش بافت پارافینی به مقاطع بسیار نازک (میکرونی) که روی لام قرار می‌گیرند.

آون (برای خشک کردن لام) و مواد رنگ‌آمیزی: (هماتوکسیلین و ائوزین - H&E و رنگ‌آمیزی‌های اختصاصی‌تر).

میکروسکوپ نوری پرقدرت: پاتولوژیست با دقت زیر میکروسکوپ، ساختار بافت و سلول‌ها را بررسی می‌کند تا تشخیص قطعی سرطان یا تغییرات پیش‌سرطانی و تعیین نوع و درجه آن را انجام دهد. میکروسکوپ‌های دیجیتال امکان اشتراک‌گذاری تصاویر و مشاوره از راه دور را فراهم می‌کنند.

سیستم‌های ایمونوهیستوشیمی (IHC): برای بررسی وجود پروتئین‌های خاص روی سلول‌ها که به تشخیص نوع دقیق سرطان و گاهی راهنمایی درمان کمک می‌کند. نیاز به دستگاه‌های اتوماتیک رنگ‌آمیزی IHC و میکروسکوپ فلورسانس دارد.

• در صورت تشخیص سرطان انواع آزمایشات زیر انجام می شود:

1. آزمایش‌های تصویربرداری: سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی، پت‌اسکن (توسط رادیولوژی انجام می‌شود).
2. آزمایش‌های خون: شمارش کامل خون (CBC)، تست‌های عملکرد کلیه و کبد (نیاز به آنالایزرهای هماتولوژی و بیوشیمی در آزمایشگاه).
3. آزمایش‌های تخصصی‌تر: بررسی وضعیت گیرنده‌ها یا تست‌های مولکولی خاص (مانند تست PD-L1) که ممکن است بر انتخاب درمان تأثیر بگذارند (نیاز به تجهیزات پیشرفته مولکولی).

روش‌ درمان سرطان رحم

درمان سرطان رحم بستگی به مرحله بیماری، سن بیمار، وضعیت کلی سلامت و تمایل به حفظ باروری دارد. روش‌های اصلی درمان عبارتند از:

جراحی: در مراحل اولیه، برداشتن بخشی یا کل رحم (هیسترکتومی) رایج است. در برخی موارد، برداشتن غدد لنفاوی نیز انجام می‌شود.

رادیوتراپی (پرتودرمانی): استفاده از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، به ویژه در مراحل پیشرفته یا پس از جراحی.

شیمی‌درمانی: مصرف داروهای ضدسرطان برای کشتن سلول‌های سرطانی، معمولاً در مراحل پیشرفته یا در ترکیب با پرتودرمانی.

درمان هدفمند و ایمونوتراپی: روش‌های نوین که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کند، در حال توسعه و استفاده در برخی موارد خاص هستند.

نتیجه گیری

سرطان رحم بیماری‌ است که با آگاهی، پیشگیری و تشخیص زودهنگام قابل کنترل و درمان است. استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و به‌روز، کلید موفقیت در ارائه خدمات درمانی با کیفیت است. اگر قصد خرید و ارتقاء تجهیزات آزمایشگاهی تشخیص طبی و یا خرید تجهیزات آزمایشگاه پاتوبیولوژی، را دارید کافیست در سایت مبنامد درخواست خود را ثبت کنید تا تیم پشتیبانی مبناژن در اسرع وقت با شما تماس گرفته و شما را راهنمایی کنند.