اتوکلاو وسیله ای است که جهت استریل کردن وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی ، جراحی ، دندانپزشکی ، خالکوبی و هر آنچه که نیاز به استریل بودن دارد و یا به دلیل جنس آن وسیله در دستگاه فور (آون) قابل استریل نیست به کار گرفته می شود. با استفاده از این دستگاه هر نوع حیات میکربی به طور کامل عقیم و نابود می گردد. وجود این دستگاه در تمامی مراکز درمانی ، بیمارستانی و آزمایشگاهی یک ضرورت انکارناپذیر به شمار می رود

نحوه عملکرد دستگاه اتوکلاو

در این دستگاه آب در محیط بسته به بخار تحت فشار تبدیل شده و در دمای بالاتر از نقطه جوش آب در فشار سطح دریا ، عمل استریل کردن انجام می پذیرد، و با توجه به برنامه ای که به دستگاه داده می شود، دمای لازم از 121 تا 138 درجه سانتی گراد و فشار محفظه از 200 تا 300 کیلوپاسکال متغیر است. لازم به ذکر است که مقادیر دما و فشار هرچه بیشتر باشد به مدت زمان کمتری برای عمل استریلیزاسیون نیاز است

انواع اتوکلاو

• اتوکلاو مدل دیگ زودپز

این نوع اتوکلاو کاربرد عمومی داشته و در بیمارستان ها با حجم های متنوع مورد استفاده قرار می گیرد

• اتوکلاو رومیزی

این نوع از اتوکلاوها در سه کلاس N ، S و B تقسیم بندی می گردند

• کلاس N

این نوع از اتوکلاو توانایی استریل کردن وسایل فاقد پوشش را دارا است ، اما در استریل نمودن تجهیزات دارای حفره و یا پوشیده شده با پارچه یا کاغذ توانایی لازم را ندارد. به همین دلیل لازم است در هنگام خرید این نوع اتوکلاو دقت لازم را داشته باشیم

• کلاس S

در این مدل اتوکلاو وسایل فاقد پوشش ، حفره دار و محصولات پارچه ای مانند گاز یک لایه را می تواند استریل نماید و همه ی آن ها دارای چرخه خشک کن می باشند. به هر ترتیب شرکت های تولیدکننده این نوع اتوکلاو تجهیزات و وسایلی که با آن قابل استریل شدن هستند را به خریداران خود اعلام می نمایند

• کلاس B

این دسته از اتوکلاوها دارای پمپ های خلاء قوی بوده و هر نوع ابزار و تجهیزاتی را قادرند استریل نمایند

اتوکلاو کشویی

محل استفاده از این نوع از اتوکلاو غالباً در دندانپزشکی و چشم پزشکی ها بوده و فاقد پمپ خلاء می باشند . حجم این اتوکلاوها از 2 تا حداکثر 8 لیتر متغیر است

اجزای تشکیل دهنده اتوکلاوها

• مخزن آب : محل نگهداری آب لازم جهت تبدیل شدن به بخار و استریل کردن تجهیزات تحت فشار لازم است
• محفظه بخار (چمبر) : جایگاه قرار دادن وسایل جهت عمل استریلیزاسیون می باشد
• شیر برقی : در تعداد مختلف (بسته به نوع و مدل دستگاه) بوده و عمل باز و بسته نمودن مسیرهای ورودی و خروجی دستگاه را انجام می دهند
• فشرده ساز (کندانسور) : یک لوله خنک کننده مارپیچی بوده که وظیفه تبدیل نمودن فاز بخار به فاز مایع را بر عهده دارد
• المنت : جهت تبدیل آب به بخار مورد استفاده قرار می گیرد
• بخارساز : در بعضی از اتوکلاوها به جای المنت از بخارساز جهت تبخیر آب استفاده شده و بخار را به محفظه دستگاه منتقل می کند
• برد کنترل : محل کنترل و فرماندهی کلیه دستورات دستگاه و تمامی اجزای آن می باشد
• پمپ آب : انتقال آب به محفظه بخار یا بخارساز را به عهده دارد
• حسگر دما و فشار : مقادیر فشار و دمای داخل چمبر استریل را در لحظه اندازه گیری کرده و به کامپیوتر دستگاه (برد کنترل) گزارش می کند
• پمپ خلاء : باعث ایجاد خلاء در محفظه استریلیزاسیون می گردد و کارایی دستگاه را بالا می برد
• فن خنک کننده : جهت خنک نمودن داخل دستگاه استفاده می گردد
• درب دستگاه : جهت جداسازی چمبر دستگاه از محیط بیرون بوده و به گونه ای طراحی شده تا در هنگام تحت فشار بودن محفظه دستگاه بسته بماند
• شیر اطمینان : در هنگام بالا رفتن بیش از حد فشار ، به بخار اجازه داده تا با خارج شدنش ایمنی دستگاه حفظ شود
• ترموستات ایمنی : جهت حفظ ایمنی دستگاه و جلوگیری از برق گرفتگی کاربر از ترموستات برای خاموش کردن دستگاه استفاده می گردد

کنترل کیفیت اتوکلاو

• روش زیستی

در این روش ویال باکتری باسیلوس استئاروترموفیلوس را در اتوکلاو گذاشته و پس از اتمام عمل اتوکلاو ویال مربوطه را در محیط آگار خوندار شکسته و کشت می دهیم ؛ در صورت تغییر رنگ محیط کشت به این نتیجه می رسیم که اتوکلاو معیوب بوده ، استریل کنندگی آن مشکل دارد و باید سرویس شود

• روش شیمیایی

در این روش از نوار اتوکلاو استفاده می شود ، که تغییر رنگ نشانگر نوار نشان دهنده رسیدن دستگاه به دمای مورد نظر است ؛ گرچه این روش جهت کنترل کیفی دستگاه کاربرد ندارد
برای کنترل کیفیت و استریل کنندگی دستگاه ، ساختار دستگاه و استریل کنندگی آن باید هفتگی و ماهانه و به صورت منظم چک شود

در آخر

دستگاه اتوکلاو وسیله ای ضروری جهت حذف انواع آلودگی ها از جمله ویروس ، باکتری ، اسپور باکتری ، قارچ و انواع حیات میکروسکوپی از سطوح مختلف تجهیزات و وسایل می باشد که به صورت وسیع و در انواع و مدل های مختلف در مراکز درمانی ، بیمارستان ها ، کلینیک ها ، آزمایشگاه ها ، دندانپزشکی ها ، صنایع غذایی و همچنین صنایع دارویی استفاده می گردد. وسایلی که به استریل بودن نیاز دارند و با اتوکلاو استریل می گردد شامل : لوله های آزمایش ، پتری دیش ، پی پت ، ظروف کشت ، سمپلر (به شرط قابل اتوکلاو بودن) ، سرسمپلر و رک محتوی آن ها ، سوزن ها ، گاز پانسمان ، وسایل جراحی ، محیط کشت و ... می باشد.

اتوکلاوهای شرکت مبنا ژن پارس در دو کلاس آزمایشگاهی (N) و دندانپزشکی (B) عرضه می گردند ؛ در اتوکلاو کلاس B طراحی شده توسط مبنا ژن پارس از سیستم های استیم ژنراتور استفاده می شود و سیستم های مولد بخاری که باعث اتلاف آب و برق می گشت حذف گردیده است . این سیستم ظرف مدت 20 دقیقه آماده به کار می گردد که دیگر نیازی به روشن بودن دائم اتوکلاو نیست و مصرف آب و برق را به حداقل می رساند .

اتوکلاو کلاس B دارای پروکیوم می باشد و وسایل پس از اتمام کار کاملا خشک خارج می شوند . همچنین اتوکلاوهای دندانپزشکی مبنا ژن پارس دارای پرینتر می باشد که مراحل کار قابل گزارش دهی و ثبت آمار برای کلینیک ها و داروسازی ها است . تمامی اتوکلاوهای طراحی شده توسط شرکت مبنا ژن پارس مجهز به بوده و با کنترل دقیق دما و فشار از آسیب دستگاه جلوگیری می کند . همچنین طراحی اتوکلاوهای آزمایشگاهی به صورت عمودی بوده و سیستم هشداردهنده کاهش دما و سطح آب از ویژگی های منحصر به فرد اتوکلاوهای آزمایشگاهی مبنا ژن پارس می باشد