بیماری پوستی در کارکنان آزمایشگاه

کارکنان علوم آزمایشگاهی روزانه با انواع مواد شیمیایی، بیولوژیکی و تجهیزات فلزی سروکار دارند. تماس مداوم با خون، سرم، مواد شیمیایی خورنده، پودرهای آزمایشگاهی و حتی استفاده طولانی‌مدت از دستکش‌ها می‌تواند باعث ایجاد مشکلات پوستی جدی شود. به همین دلیل بیماری‌های پوستی در کارکنان آزمایشگاه یکی از شایع‌ترین مشکلات شغلی محسوب می‌شود که علاوه بر کاهش کیفیت زندگی فرد، بازدهی کاری او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مطالعات نشان داده است که بیش از ۴۰ درصد کارکنان آزمایشگاه‌ها در طول دوران کاری خود حداقل یک‌بار دچار نوعی درماتیت یا حساسیت پوستی می‌شوند. این موضوع اهمیت توجه به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان را دوچندان می‌کند.

شایع‌ترین بیماری‌های پوستی در کارکنان علوم آزمایشگاهی

۱. درماتیت تماسی (Contact Dermatitis)
درماتیت تماسی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی در پرسنل آزمایشگاهی است. این بیماری به دلیل تماس مستقیم پوست با مواد محرک یا آلرژی‌زا ایجاد می‌شود. علائم اصلی شامل قرمزی، خارش، سوزش و پوسته‌پوسته شدن پوست است.

دلایل اصلی ایجاد درماتیت در کارکنان آزمایشگاهی:

• تماس مکرر با دستکش‌های لاتکس
• استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده قوی
• برخورد با محلول‌های اسیدی و قلیایی
• تماس با پودرها و معرف‌های شیمیایی
• پیشگیری از درماتیت تماسی شامل استفاده از دستکش‌های ضدحساسیت، شست‌وشوی صحیح دست‌ها و استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و محافظتی است.

۲. اگزما در کارکنان آزمایشگاهی

اگزما یا همان التهاب مزمن پوست، یکی دیگر از مشکلات رایج در محیط‌های آزمایشگاهی است. اگزما معمولاً با خشکی شدید پوست، خارش و ترک‌های پوستی همراه است و می‌تواند در اثر استفاده مداوم از مواد ضدعفونی‌کننده دست یا کار با حلال‌ها ایجاد شود.
یکی از عوامل تشدیدکننده اگزما، استفاده بیش‌ازحد از ژل‌های ضدعفونی‌کننده حاوی الکل است. در دوره همه‌گیری کرونا، بسیاری از کارکنان آزمایشگاه دچار افزایش موارد اگزما شدند که علت اصلی آن استفاده مداوم از این مواد بود.

۳. عفونت‌های قارچی پوستی

یکی دیگر از بیماری‌های پوستی شایع در کارکنان علوم آزمایشگاهی، عفونت‌های قارچی است. تماس مداوم با محیط‌های مرطوب، استفاده طولانی‌مدت از دستکش و عدم تهویه مناسب می‌تواند شرایط ایده‌آلی برای رشد قارچ‌ها روی پوست فراهم کند.
علائم عفونت قارچی شامل خارش، قرمزی، پوسته‌پوسته شدن و گاهی ترشح مایع است. این بیماری معمولاً در بین انگشتان دست یا پا شایع‌تر است.

برای پیشگیری از عفونت‌های قارچی باید:

- دست‌ها پس از شست‌وشو به‌طور کامل خشک شوند.
- از دستکش‌های نخی زیر دستکش‌های لاتکس یا وینیل استفاده شود.
- تهویه مناسب در آزمایشگاه برقرار باشد.

۴. زگیل‌های ویروسی (Warts)

کارکنان آزمایشگاهی به دلیل تماس مستقیم با نمونه‌های بیولوژیکی ممکن است در معرض ویروس‌های ایجادکننده زگیل قرار بگیرند. این زگیل‌ها بیشتر روی دست‌ها و انگشتان ظاهر می‌شوند.
پیشگیری شامل رعایت بهداشت دست‌ها، استفاده صحیح از دستکش و پرهیز از تماس مستقیم با نمونه‌ها بدون تجهیزات محافظتی است. درمان نیز می‌تواند شامل کرایوتراپی (فریز کردن)، داروهای موضعی یا لیزر باشد.

۵. آلرژی‌های پوستی ناشی از دستکش‌ها و مواد شیمیایی

بسیاری از کارکنان علوم آزمایشگاهی پس از مدتی دچار آلرژی پوستی نسبت به دستکش‌های لاتکس یا پودرهای موجود در آن می‌شوند. این آلرژی‌ها می‌تواند به‌صورت خارش، قرمزی و کهیر بروز کند.
راهکارهای کاهش حساسیت به دستکش:

- استفاده از دستکش‌های بدون پودر
- انتخاب دستکش‌های نیتریل به‌جای لاتکس
- مرطوب نگه داشتن پوست دست‌ها

روش‌های درمان بیماری‌های پوستی در کارکنان آزمایشگاه 

درمان بسته به نوع بیماری متفاوت است، اما به‌طورکلی شامل موارد زیر می‌شود:

1. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و ترمیم‌کننده پوست
2. مصرف داروهای ضدالتهابی موضعی مثل کرم‌های کورتیکواستروئید در موارد شدید
3. استفاده از داروهای ضدقارچ در عفونت‌های قارچی
4. درمان‌های تخصصی مثل فوتوتراپی یا لیزر در موارد مزمن
5. پیشگیری؛ بهترین راهکار برای حفظ سلامت پوستی کارکنان آزمایشگاه

• پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. چند نکته کلیدی برای پیشگیری از بیماری‌های پوستی در محیط‌های آزمایشگاهی عبارت‌اند از:

1. استفاده صحیح و مداوم از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مثل دستکش، ماسک و روپوش
2. شست‌وشوی صحیح دست‌ها با شوینده‌های ملایم و خشک‌کردن کامل آن‌ها
3. اجتناب از تماس مستقیم پوست با مواد شیمیایی خورنده
4. مرطوب نگه‌داشتن پوست با کرم‌های محافظتی
5. تهویه مناسب در محیط آزمایشگاه

نقش تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی در پیشگیری از بیماری‌های پوستی

وجود تجهیزات استاندارد و ایمن می‌تواند احتمال بروز مشکلات پوستی را به میزان چشمگیری کاهش دهد. به‌عنوان مثال:
•    دستکش‌های نیتریل و بدون پودر برای کارکنان حساس به لاتکس
•    دستگاه‌های هود شیمیایی برای جلوگیری از استنشاق یا تماس مستقیم با بخارات شیمیایی
•    اتوکلاو برای استریل‌کردن وسایل و کاهش خطر آلودگی‌های میکروبی
•    صابون‌ها و شوینده‌های تخصصی برای پوست‌های حساس

هپاتیت B و C در کارکنان علوم آزمایشگاهی

کارکنان علوم آزمایشگاهی به‌عنوان افرادی که روزانه با نمونه‌های خونی، سرمی و بافتی سروکار دارند، در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی جدی مانند هپاتیت B و هپاتیت C قرار می‌گیرند. این بیماری‌ها ویروسی بوده و از طریق تماس با خون آلوده یا مایعات بدن منتقل می‌شوند. هپاتیت‌ها از مهم‌ترین بیماری‌های شغلی در این حوزه به شمار می‌آیند و آگاهی نسبت به راه‌های انتقال، علائم، روش‌های درمانی و پیشگیری برای کارکنان و مدیران آزمایشگاه‌ها بسیار ضروری است.

هپاتیت B چیست؟

هپاتیت B یک بیماری ویروسی است که کبد را هدف قرار می‌دهد و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به التهاب مزمن کبد، سیروز و حتی سرطان کبد شود. این بیماری به‌وسیله ویروس HBV ایجاد می‌شود.

راه‌های انتقال هپاتیت B در کارکنان آزمایشگاهی

1. سوزن‌زدگی با سرسوزن آلوده به خون
2. تماس مستقیم خون یا سرم آلوده با زخم‌های باز یا خراش‌های پوستی
3. پاشش خون یا مایعات بیولوژیکی به چشم یا دهان
4. استفاده از ابزار و تجهیزات آزمایشگاهی آلوده بدون استریل صحیح

علائم هپاتیت B

بیشتر مبتلایان در مراحل اولیه بدون علامت هستند، اما در برخی موارد علائم زیر دیده می‌شود:

1. خستگی شدید
2. زردی پوست و چشم (یرقان)
3. درد شکمی
4. تهوع و استفراغ
5. کاهش اشتها

هپاتیت C چیست؟

هپاتیت C نیز نوعی عفونت ویروسی است که توسط ویروس HCV ایجاد می‌شود و مانند هپاتیت B از طریق خون منتقل می‌گردد. این بیماری در کارکنان علوم آزمایشگاهی خطرناک محسوب می‌شود زیرا هنوز واکسنی برای آن وجود ندارد.

راه‌های انتقال هپاتیت C در آزمایشگاه

• سوزن‌زدگی هنگام کار با سرنگ‌های آلوده
• بریدگی ناشی از ابزار آزمایشگاهی مانند تیغ یا لام شیشه‌ای
• تماس مستقیم خون آلوده با پوست آسیب‌دیده
• پاشش نمونه‌های خونی در چشم یا مخاط دهان

علائم هپاتیت C

اغلب بیماران در مرحله حاد بدون علامت‌اند و بیماری به شکل خاموش پیشرفت می‌کند. در موارد مزمن می‌تواند منجر به سیروز یا سرطان کبد شود.

مقایسه هپاتیت B و C در کارکنان آزمایشگاهی

1. هپاتیت B: دارای واکسن مؤثر، انتقال راحت‌تر از طریق خون و مایعات بدن، امکان درمان نسبی با داروهای ضدویروس.
2. هپاتیت C: واکسن ندارد، درمان با داروهای جدید ضدویروس امکان‌پذیر است و درصد درمان بسیار بالا است، اما هزینه درمان می‌تواند سنگین باشد.

روش‌های تشخیص هپاتیت B و C در کارکنان آزمایشگاهی

تشخیص زودهنگام بسیار حیاتی است. روش‌های اصلی عبارت‌اند از:
1- تست‌های سرولوژی (ELISA):
o    HBsAg (برای هپاتیت B)
o    Anti-HCV (برای هپاتیت C)
2- آزمایش PCR (Real-Time PCR):
برای شناسایی مستقیم ویروس و تعیین میزان بار ویروسی (Viral Load).
3- تست‌های عملکرد کبدی (LFT):
بررسی آنزیم‌های کبدی (ALT و AST) برای ارزیابی آسیب کبدی.

درمان هپاتیت B در کارکنان آزمایشگاهی

درمان هپاتیت B شامل دو بخش اصلی است:
1- داروهای ضدویروس خوراکی (مانند تنوفوویر و انتکاویر):
این داروها تکثیر ویروس را مهار کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کنند.
2- واکسن هپاتیت B:
بهترین راه پیشگیری است. تمامی کارکنان علوم آزمایشگاهی باید قبل از شروع به کار، واکسن سه‌مرحله‌ای هپاتیت B را دریافت کنند.

درمان هپاتیت C در کارکنان آزمایشگاهی

در گذشته درمان هپاتیت C بسیار دشوار و طولانی بود، اما امروزه داروهای جدید مانند سوفوسبوویر (Sofosbuvir) و دکلاتاسویر (Daclatasvir) توانسته‌اند درصد درمان را تا بیش از ۹۵ درصد افزایش دهند. این داروها معمولاً در مدت ۱۲ تا ۲۴ هفته تجویز می‌شوند و به‌طور کامل ویروس را از بدن حذف می‌کنند.

پیامدهای عدم درمان هپاتیت B و C

• التهاب مزمن کبدی
• فیبروز و سیروز کبدی
• افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد (HCC)
• کاهش شدید کیفیت زندگی و ناتوانی کاری

پیشگیری از هپاتیت B و C در کارکنان علوم آزمایشگاهی

اقدامات فردی

• واکسیناسیون کامل علیه هپاتیت B
• استفاده صحیح از دستکش، ماسک، عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاهی
• پرهیز از تماس مستقیم با نمونه‌های مشکوک بدون تجهیزات ایمنی

اقدامات سازمانی

• آموزش مداوم کارکنان در زمینه ایمنی زیستی (Biosafety)
• استریل و دفع صحیح پسماندهای آلوده (سرنگ، تیوب، لام و لامل)
• نصب و استفاده از هود ایمنی بیولوژیکی برای کار با نمونه‌های عفونی
• وجود کیت‌های اورژانسی پس از سوزن‌زدگی (Post Exposure Prophylaxis)

نقش تجهیزات ایمن آزمایشگاهی در کاهش خطر هپاتیت

1. هودهای بیولوژیکی کلاس II و III برای جلوگیری از انتشار آئروسل‌های عفونی
2. سانتریفیوژهای ایمن با درپوش قفل‌دار
3. اتوکلاو استاندارد برای استریل وسایل آلوده
4. جعبه‌های ایمن دفع سرنگ (Sharps Container) جهت جلوگیری از سوزن‌زدگی
5. دستکش‌های مقاوم نیتریل یا نئوپرن به جای لاتکس حساسیت‌زا

اهمیت آگاهی و آموزش کارکنان

آمارها نشان می‌دهد که بخش زیادی از ابتلاهای شغلی در آزمایشگاه‌ها ناشی از عدم رعایت دستورالعمل‌های ایمنی یا کمبود آموزش کافی است. بنابراین، هر مرکز آزمایشگاهی باید به‌طور منظم دوره‌های آموزشی برای کارکنان برگزار کرده و بر استفاده از تجهیزات ایمنی نظارت مستمر داشته باشد.

پیشگیری و کنترل عفونت در آزمایشگاه

کنترل عفونت در آزمایشگاه‌ها یکی از اصول حیاتی برای حفاظت از کارکنان و بیماران است. کارکنان علوم آزمایشگاهی روزانه با نمونه‌های خونی، ادرار، بافتی و مایعات بیولوژیک سروکار دارند که می‌تواند حامل ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌های بیماری‌زا باشد. بیماری‌هایی مانند هپاتیت B، هپاتیت C و HIV از مهم‌ترین خطرات شغلی در محیط‌های آزمایشگاهی محسوب می‌شوند. بنابراین رعایت استانداردهای ایمنی زیستی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی برای کاهش خطر ابتلا ضروری است.

اصول اولیه پیشگیری از عفونت در آزمایشگاه

۱. آموزش کارکنان علوم آزمایشگاهی
آموزش منظم کارکنان در مورد راه‌های انتقال عفونت، استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی و نحوه کار ایمن با نمونه‌ها از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد خطاهای آزمایشگاهی ناشی از بی‌توجهی به دستورالعمل‌های ایمنی است.
۲. شست‌وشوی صحیح دست‌ها
دست‌ها مهم‌ترین مسیر انتقال آلودگی در آزمایشگاه هستند. شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون ملایم یا استفاده از محلول‌های الکلی (در شرایط خاص) باید به‌صورت منظم انجام شود. نکته مهم این است که پس از تماس با مواد شیمیایی، استفاده از صابون‌های ملایم بهتر از محلول الکلی است تا از ایجاد اگزما و حساسیت پوستی جلوگیری شود.
۳. استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)

• دستکش یک‌بارمصرف برای تماس با نمونه‌های خونی و شیمیایی
• ماسک پزشکی یا N95 برای جلوگیری از استنشاق آئروسل‌ها
• عینک یا شیلد محافظ برای حفاظت چشم در برابر پاشش نمونه‌ها
• روپوش آزمایشگاهی ضدنفوذ برای جلوگیری از تماس مستقیم نمونه‌ها با پوست

مدیریت پسماندهای آلوده در آزمایشگاه

پسماندهای آزمایشگاهی یکی از مهم‌ترین منابع انتشار عفونت هستند. برای مدیریت ایمن آن‌ها باید اقدامات زیر انجام شود:

• جمع‌آوری سرسوزن‌ها و تیغ‌ها در جعبه ایمن Sharps Container
• اتوکلاو کردن وسایل قابل‌استریل قبل از دفع
• استفاده از کیسه‌های زباله بیولوژیکی قرمزرنگ برای مواد آلوده
• رعایت دستورالعمل‌های WHO و وزارت بهداشت ایران در خصوص دفع پسماندهای بیمارستانی و آزمایشگاهی

واکسیناسیون کارکنان آزمایشگاهی

واکسن هپاتیت B یکی از مهم‌ترین اقدام‌های پیشگیرانه در آزمایشگاه است. تمام کارکنان باید پیش از شروع به کار، سه دوز واکسن هپاتیت B را دریافت کرده و سطح آنتی‌بادی آن‌ها بررسی شود. اگر سطح آنتی‌بادی کمتر از ۱۰ mIU/ml باشد، نیاز به واکسیناسیون مجدد وجود دارد.

دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) و CDC برای کنترل عفونت

سازمان‌های بین‌المللی توصیه‌های متعددی برای ایمنی کارکنان علوم آزمایشگاهی دارند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

1. تمام نمونه‌های بالینی باید به‌عنوان نمونه بالقوه آلوده در نظر گرفته شوند (اصل Universal Precaution).
2. هرگز نباید در محیط آزمایشگاه غذا یا نوشیدنی مصرف شود.
3. استفاده از هود ایمنی بیولوژیکی برای کار با نمونه‌های عفونی ضروری است.
4. آموزش‌های ایمنی باید سالیانه به‌روز شود.

طراحی ایمن محیط آزمایشگاه

طراحی صحیح آزمایشگاه تأثیر زیادی در پیشگیری از انتقال عفونت دارد:

1. وجود تهویه مناسب برای کاهش تراکم آئروسل‌های آلوده
2. جداسازی بخش‌های کاری (نمونه‌گیری، پردازش، دفع پسماند)
3. استفاده از کفپوش و دیوارهای قابل شست‌وشو
4. تعبیه سیستم شست‌وشوی اضطراری چشم و دوش ایمنی در مواقع حادثه

فرهنگ‌سازی ایمنی در محیط کار

ایمنی در آزمایشگاه تنها به وجود تجهیزات وابسته نیست؛ بلکه نیازمند فرهنگ‌سازی در بین کارکنان است. برخی اقدامات برای ارتقای فرهنگ ایمنی عبارت‌اند از:

1. تشویق کارکنان به گزارش سوزن‌زدگی یا تماس با خون آلوده
2. ایجاد پوسترها و بروشورهای آموزشی در آزمایشگاه
3. تشکیل کمیته‌های ایمنی برای بررسی خطاها و حوادث

واکنش در برابر حوادث شغلی (Post Exposure Prophylaxis)

اگر کارکنان دچار سوزن‌زدگی یا تماس با خون آلوده شوند، باید فوراً اقدامات زیر انجام شود:

1. شست‌وشوی محل زخم با آب و صابون
2. اطلاع به سرپرست آزمایشگاه
3. انجام آزمایش‌های پایه (HBsAg، Anti-HCV، HIV)
4. تزریق ایمن‌سازی پس از تماس (HBV Immunoglobulin در صورت لزوم)
5. شروع درمان‌های پیشگیرانه در صورت خطر بالای انتقال HIV یا هپاتیت

نقش تجهیزات ایمن آزمایشگاهی در پیشگیری از عفونت

استفاده از تجهیزات استاندارد می‌تواند تا حد زیادی خطر انتقال بیماری را کاهش دهد:

• هود بیولوژیکی کلاس II برای کار با نمونه‌های عفونی
• سانتریفیوژ ایمن با درپوش قفل‌دار برای جلوگیری از انتشار آئروسل‌ها
• اتوکلاو با دمای بالا برای استریل کامل ابزار آلوده
• دستکش‌های نیتریل مقاوم در برابر مواد شیمیایی و ویروس‌ها
• ماسک‌های فیلتردار N95 برای کار با آئروسل‌های خطرناک

نقش تجهیزات آزمایشگاهی ایمن در پیشگیری

تجهیزات کلیدی برای کاهش خطرات پوستی و عفونی

1. دستکش‌های نیتریل و بدون پودر: کاهش حساسیت پوستی و جلوگیری از تماس مستقیم با خون و مواد شیمیایی.
2. هود بیولوژیکی کلاس II: جلوگیری از انتشار آئروسل‌ها و تماس کارکنان با نمونه‌های آلوده.
3. سانتریفیوژ ایمن با درپوش قفل‌دار: جلوگیری از نشت و پاشش نمونه‌ها.
4. اتوکلاو استاندارد: استریل‌سازی ابزار و نابودی عوامل میکروبی و ویروسی.
5. عینک ایمنی و شیلد محافظ: جلوگیری از پاشش خون یا مواد شیمیایی به چشم.
6. ماسک N95 یا ماسک جراحی سه‌لایه: حفاظت تنفسی در برابر آئروسل‌ها.
7. جعبه ایمن دفع سرسوزن (Sharps Container): پیشگیری از سوزن‌زدگی و انتقال هپاتیت یا HIV.
8. مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده استاندارد: کاهش رشد میکروبی و پیشگیری از عفونت‌های پوستی.

نتیجه‌گیری

سلامت کارکنان علوم آزمایشگاهی به‌طور مستقیم به رعایت اصول ایمنی، پیشگیری از بیماری‌های پوستی و کنترل عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت B و C وابسته است. استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و ابزارهای آزمایشگاهی استاندارد، همراه با آموزش و واکسیناسیون منظم، نقش کلیدی در کاهش خطرات شغلی دارد. در نهایت، سرمایه‌گذاری در تجهیزات ایمن و رعایت دستورالعمل‌های جهانی نه‌تنها از کارکنان محافظت می‌کند، بلکه کیفیت خدمات آزمایشگاهی را نیز ارتقا می‌بخشد.

خرید تجهیزات آزمایشگاهی

چنانچه قصد راه اندازی انواع آزمایشگاه را دارید و نیازمند مشاوره تخصصی و همچنین آشنایی با انواع تجهیزات آزمایشگاهی هستید، کارشناسان فنی مبناژن از صفر تا صد شما را در این زمینه بصورت رایگان راهنمایی کرده و جهت خرید تجهیزات آزمایشگاهی کافیست با شماره های 66381035-66381023 و یا شماره 09121340703 تماس حاصل فرمایید.